गणेशकुमारी भट्टराई नेपाली कांग्रेस र त्यसको भगिनी संस्था ‘नेपाल महिला संघ’ को पुरानो नेत्री हुनुहुन्छ । २०४६ सालको जनआन्दोलन सफल भएर देशमा बहुदलीय व्यवस्थाको पुनर्स्थापना भएपछि नेपाल महिला संघको रामेछाप जिल्ला सभापति हुने पहिलो महिला उहाँ नै हुनुहुन्छ ।
उहाँलाई पार्टी नेता, कार्यकर्ता तथा अरू धेरैले ‘कान्छी दिदी’ भनेर चिन्छन् । नेपाल महिला संघ रामेछापकी वर्तमान सभापति गंगा अधिकारीका अनुसार, उहाँ २०४८ देखि २०५६ सालसम्म संघको सभापति रहनुभयो । अधिकारी भन्नुहुन्छ, “दिदी राजनीतिक परिवारकै व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । पारिवारिक रूपमा पनि स्वतन्त्र भएका कारण उहाँले सभापति भएर काम गर्नुभयो । त्यतिबेला राजनीतिमा सक्रिय र समय दिने महिला नभएका कारण दिदी नै आठ वर्ष सभापति हुनुभयो ।”
गणेशकुमारीको १३ वर्षको उमेरमा नै बिहे भएको थियो । बिहेलगत्तै श्रीमान्ले छोडेर हिँडेपछि आफू माइतै बसेको उहाँ बताउनु हुन्छ । लामो समयदेखि उहाँ रामेछापको मन्थली बजारमा एक्लै बसिरहनुभएको छ । ८५ वर्षीया उहाँ अहिले आफू धार्मिक कार्य र अध्यात्मतिर लागेको बताउनु हुन्छ । लामो समयदेखि एकल जीवन बिताउँदै आउनुभएको छ । वृद्धावस्था र केही वर्ष अघिदेखिको स्वास्थ्य समस्याका कारण उहाँले पुराना महत्त्वपूर्ण अनुभवहरू पनि बिर्सन थाल्नुभएको छ ।
गणेशकुमारी महिला संघको सभापति छँदा कांग्रेस जिल्ला सभापतिमा लक्ष्मण घिमिरे हुनुहुन्थ्यो । घिमिरेको अनुभवमा गणेशकुमारी त्यतिबेला राजनीति र महिलाहरूलाई सहयोग गर्न सक्रिय व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । हाल अष्ट्रेलियामा रहनुभएका घिमिरेले टेलिफोन सम्पर्कमा भन्नुभयो, “उहाँले सभापतित्व कालमा धेरै सक्रिय भएर काम गर्नुभयो । त्यतिबेला रामेछापमा ५५ गाविस थिए । लगभग सबै गाविसमा उहाँ पुग्नुभयो ।” सभापति हुनुभन्दा अघिदेखि नै उहाँले दुःख तथा समस्या परेका महिलाहरूलाई सहयोग गर्ने, गाउँबाट मुद्दा लड्न आएका महिलाहरूलाई अड्डा अदालतमा पुर्याइदिने जस्ता कामहरू पनि गर्ने गरेको घिमिरे स्मरण गर्नुहुन्छ ।
गणेशकुमारी जिल्लाको पुरानो नेत्रीका साथै सामाजिक काममा सक्रिय व्यक्ति हुनुहुन्छ तर उहाँको योगदान र सहभागिताका बारेमा लिखित जानकारी वा दस्तावेज कतै पनि भेटिँदैन । उहाँका समकालीन र पछिका केहीले उहाँको बारेमा बताए पनि अहिलेको पुस्ताले उहाँलाई राजनीतिक व्यक्तिका रूपमा लगभग चिन्दैन ।
रामेछाप नगरपालिकाकी पूर्व उपमेयर सिर्जना खड्का पनि गणेशकुमारी जस्ता महिलाहरूको योगदानलाई पार्टीले बिर्सिने गरेकै कारण जिल्लाबाट कांग्रेसका एक जना महिला पनि संसद्मा पुग्न नसकेको बताउनु हुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “राजनीतिमा सक्रिय महिलाहरू नभएका होइनन् तर समानुपातिकबाट समेत सङ्घ र प्रदेशमा सांसद हुने अवसर पाएका छैनन् । प्रत्यक्षमा महिलाले टिकट पाउने त कहिले हो कहिले !” पुरानो पार्टीको पुरानो सोचले गर्दा नै यो अवस्था आएको उहाँको निष्कर्ष छ ।
गणेशकुमारीका आफन्त तथा कांग्रेस नेता निर्मला घिमिरे पनि गणेशकुमारी जस्ता महिलाहरूलाई पार्टीले बिर्सिँदै गएको बताउनु हुन्छ । जिल्लामा क्रियाशील महिला नभएको समयमा उहाँले गाउँगाउँ पुगेर महिलाहरूलाई सङ्गठित गर्दै महिला संघ चलाउनुभएको तर त्यो अहिले सबैले बिर्सिसकेको घिमिरेको भनाइ छ ।
पहिलेदेखि नै महिला पुरुष दुवैले घरभित्रको काम गरेपछि मात्रै समानता आउँछ भन्ने लैङ्गिक चेत भएका गणेशकुमारी जस्ताहरूको राजनीतिक अनुभव र सङ्घर्ष वर्तमान र भावी पुस्ताका लागि पनि महत्त्वपूर्ण छ र रहन्छ । त्यसैले पनि हामीले गणेशकुमारीसँग भिडियो कुराकानी गर्ने र जिल्लाका नेताहरूसँग सोधेर उहाँका बारेमा अभिलेखीकरण गर्ने निधो गर्यौँ। ‘सन्धान’ टोली केही महिनाअघि रामेछाप पुगेको बेला भिडियो अन्तर्वार्ताका लागि गणेशकुमारीको घर पुगेको थियो । निर्मला घिमिरेले सहजीकरण गर्नुभएको सो अन्तर्वार्तामा गणेशकुमारीले आफू महिला संघको सभापति हुँदा काठमाडौँमा तीन पटक भएका राष्ट्रिय सम्मेलनहरूमा सहभागी भएको, महिलाको अधिकारका विषयमा बोलेको र कवितामार्फत पनि अधिकारको कुरा उठाएको बताउनुभयो ।
प्रस्तुत छ, गणेशकुमारी भट्टराईसँग ‘सन्धान’ का तर्फबाट लक्ष्मी बस्नेत र गार्डिका बज्राचार्यले गर्नुभएको कुराकानीको सम्पादित भिडियाे अंश :
नेपाली राजनीतिमा महिलाका योगदानका थप कथाहरू
- तराई–मधेशमा महिलाको सहभागिता र योगदान महत्त्वपूर्ण थियो –धर्मेन्द्र झा
- ‘म सूचना आदानप्रदानको जिम्मेवारीमा थिएँ’ –डा. बिन्दा पाण्डे
- ‘म पक्राउ पर्दा छ वर्षको छोरालाई बाटोमा अलपत्र पारिदिए ’ –उमा रेग्मी
- ‘मेरो टाउकोको मूल्य दश हजार तोकिएको थियो’ – विष्णुमाया ओझा
- २०४६ सालमा ‘गाउँको राणा’ देखि सरकारविरुद्ध लड्यौँ
- सन्धान संवाद : खुलामञ्चबाट ३२ वर्षअघिको सम्झना
- ‘म स्वतःस्फूर्त २०४६ सालको आन्दोलनमा सहभागी भएको थिएँ’ –बुद्धलक्ष्मी महर्जन
- ‘प्रहरीबाट बच्न लुकेर बसेको कोठामै प्रहरीले कुटपिट गरे’ –लक्ष्मी कार्की
- ‘२०४६ को जनआन्दोलनमा महिलाहरू मियो नै थिए’ -डा. मीना पौडेल
- ‘मलाई किन नहटाएको भनेर क्याम्पसमा दरबारबाट पत्र आएछ’ –हिसिला यमी
- ‘पञ्चायत सरकारले २०३५ सालमा मेरो टाउकोको मोल तीनलाख तोकेको थियो रे’ –सुशीला श्रेष्ठ
- चैत ३ को आन्दोलन २०४६ को जनआन्दोलनका लागि उर्जा बन्यो -हरिगोविन्द लुईँटेल
- मलाई पनि गोली लाग्यो भन्ने हल्ला चलेछ –सुम्निमा तुलाधर
- ‘चैत ३ मा धर्ना बस्ने सबै सहभागीका लागि कालोपट्टी बनाएँ’ –निशा शर्मा, रङ्गकर्मी
- जनआन्दोलन २०४६ सालको आन्दोलनको समर्थनमा अमेरिकामै आन्दोलन गर्यौँ –डा. मञ्जुला गिरी
- ‘भर्खरै बिहे भएका हामी दम्पती नै आन्दोलनमा लाग्यौँ’ –प्रा.डा. सुधा त्रिपाठी
- ‘हिरासतमा प्रहरीले दुर्व्यवहार गरेको थियो’ – डा. बेञ्जू शर्मा
- जनआन्दोलनमा मजदुर मोर्चाबाट क्रियाशील थिएँ –धनकुमारी सुनार
- परिवर्तनकामी ‘विकासे’ हरूको समूहले लालटिन जुलुस निकाल्यौँ –शान्ता लक्ष्मी श्रेष्ठ
- ‘२०४६ सालमा महिलाहरु उर्लेर आएका थिए’ –कल्याणी शाह
- ‘रुपन्देहीमा महिलाहरुको सहभागिता र योगदान धेरै थियो’ –शान्ता बस्याल
- ‘मोतीदेवी जुझारु, इमान्दार र क्रान्तिकारी भावनाको हुनुहुन्थ्यो’ –अष्टलक्ष्मी शाक्य
- पहिले र अहिले आकाश जमिनको फरक छ (भिडियो सहित) – सीता बिडारी
सन्धान प्रकाशन मिति : २०७९ माघ २ गते, साेमवार
