सन्दर्भ : संसदीय निर्वाचन २०७९
प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभा सदस्यका लागि २०७९ साल मङ्सिर ४ गते निर्वाचन हुँदैछ । निर्वाचन आउन अब २० दिन बाँकी छ । आगामी निर्वाचनमा प्रत्यक्षतर्फ १० प्रतिशतको हाराहारीमा मात्रै महिलाहरूको उम्मेदवारी परेको छ ।
अहिलेका ठुला सबैजसो पार्टीमा स्थापनाकालदेखि नै महिलाहरूको योगदान र सहभागिता रहँदै आएको छ । संसदीय निर्वाचनकै कुरा गर्ने हो भने २०१५ सालमै एक जना महिला संसद् सदस्यमा निर्वाचित भएको इतिहास छ । २०१५ सालमा जारी भएको ‘नेपाल अधिराज्यको संविधान’ मा संसद् गठनको व्यवस्था गरिएको थियो । सो व्यवस्था अनुसार १०९ सदस्यीय प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचन २०१५ साल फागुन ७ गते प्रारम्भ भई विभिन्न चरण हुँदै चैत २८ गते सम्पन्न भएको थियो ।
उक्त संसदीय निर्वाचनमा निर्वाचन क्षेत्र नम्बर ६६ डडेल्धुराबाट नेपाली कांग्रेसका उम्मेदवार द्वारिकादेवी ठकुरानी तीन हजार ९०३ मत पाएर निर्वाचित हुनुभएको थियो । यस अनुसार २०१५ सालको संसदीय निर्वाचनमा झन्डै एक प्रतिशत (०.९१ प्रतिशत) महिला निर्वाचित भएको देखिन्छ । संघीय संसद सचिवालयबाट प्रकाशित ‘संसदमा महिला सहभागिता २०१५–२०७४’ पुस्तिकामा द्वारिकादेवी २०१५ फागुन १६ गते निर्वाचित भएको उल्लेख छ ।
‘नेपालको निर्वाचन इतिहास’ मा उल्लेख भए अनुसार, द्वारिकादेवी २०१५ सालको निर्वाचनमा एक मात्र महिला उम्मेदवार हुनुहुन्थ्यो । उहाँ नेपालकै पहिलो महिला मन्त्री पनि बन्नुभयो ।
संसदमा महिला सहभागिता स्थिति केलाउँदा एक प्रतिशतभन्दा कम सङ्ख्यामा भएको उम्मेदवारी र निर्वाचित भएको २०१५ सालदेखि २०७९ सालसम्म आइपुग्दा उम्मेदवार महिलाको सङ्ख्या बल्ल १० प्रतिशतको हाराहारीमा पुगेको छ । यसमा स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएका महिलासमेत रहेका छन् । ठुला भनिएका राजनीतिक पार्टीहरूका महिला उम्मेदवार कम छन् ।
अहिले प्रत्यक्षतर्फ नेकपा एमालेबाट ११, नेकपा माओवादी केन्द्रबाट सात, नेपाली कांग्रेसबाट पाँच, नेकपा समाजवादी र राष्ट्रिय जनमोर्चाबाट एक एक गरी २५ जना महिलाले मात्रै उम्मेदवार हुन पाएका छन् । तराई मधेसका जनताको अधिकारका लागि स्थापना भएको भनिएका मधेस केन्द्रित ठुला दलबाट त झन् प्रत्यक्षतर्फ महिलाले उम्मेदवार हुनै पाएका छैनन् ।
राजनीतिक तथा सामाजिक परिवर्तनका लागि भएका हरेक आन्दोलनहरूमा महिलाहरू अग्रमोर्चामै रहँदै आएका छन् । तर, मुख्य–मुख्य पदहरूका लागि होस् वा प्रत्यक्ष निर्वाचनमा उम्मेदवार चयन गर्ने बेलामा होस्, महिलाहरूलाई सकेसम्म पन्छाइएको पाइन्छ । राजनीतिकर्मी महिलाहरूको साझा गुनासो छ– नेतृत्वले महिलालाई अवसर नै दिँदैन । कहिले गठबन्धनको नाममा त कहिले ‘जित्ने उम्मेदवारलाई उठाउने नीति’ भन्ने जस्ता बहानामा महिलाहरूलाई वञ्चितीमा पार्ने गरिएको छ । यसैले निर्वाचनमा कमै मात्र महिलाहरू उम्मेदवारका रूपमा देखिन्छन् । गणतन्त्र आइसकेपछि दुई वटा स्थानीय निर्वाचन भए । २०७४ र २०७९ सालमा भएका ती निर्वाचनमा पनि एकदमै कम मात्र महिलाले प्रमुख पदमा उम्मेदवारी दिन पाए । महिला राजनीतिकर्मीप्रति राजनीतिक नेतृत्वले गर्ने यस खालको विभेद र अन्यायपूर्ण व्यवहार कहिलेसम्म ? ‘सन्धान’ ले यही मूल प्रश्नसहित पुराना राजनीतिज्ञ महिलाहरूको अनुभव र पार्टी एवं राजनीतिक सामाजिक आन्दोलनहरूमा महिलाको योगदानलाई प्रस्तुत गर्न थालेको छ । यसै सन्दर्भमा आज हामीसँग हुनुहुन्छ, मकवानपुर जिल्ला हेटौँडाकी सीता बिडारी :
सीता पञ्चायती शासन विरुद्ध २०४६ सालमा भएको आन्दोलनमा गोली लागेर घाइते भएकी एक जना महिला हुनुहुन्छ । २०१९ सालमा जन्मिएकी उहाँको दाहिने गोडामा गोलीको छर्रा पसेको छ । सो गोलीको छर्रा उहाँलाई २०४६ सालको आन्दोलनमा सहभागी हुँदा लागेको थियो । त्यो छर्रा अहिलेसम्म पनि उहाँको गोडामै छ । उहाँका अनुसार, त्यही छर्राकै कारण उहाँलाई अहिले गोडा दुखिरहने समस्या भएको छ । उपचार गराउँदा पनि ठिक भएको छैन ।
सीताले मकवानपुरको हेटौँडा कपडा उद्योगमा २०३८ सालदेखि काम गर्नुभएको थियो । उहाँलगायत श्रमिक महिलाहरूले महिला श्रमिकहरूप्रति उद्योगले गर्ने विभेदपूर्ण व्यवहारविरुद्ध बोल्ने गर्थे । उद्योगले महिलाहरूलाई ८ घन्टाभन्दा धेरै समय काममा लगाउने, शारीरिक रूपमा महिलाले गर्न नसक्ने खालका काम पनि लगाउने, उत्पादनमा महिलालाई बढी खटाउने गर्थ्यो । तर, उद्योग प्रशासनले महिलाहरूको बढी समयको काम, पेलाइ र खटाइको मूल्याङ्कन नै गर्दैनथ्यो । त्यसमाथि पुरुषहरूको हकमा भने काम गरे नगरेको पनि वास्तै नगर्ने भएपछि महिलाहरू अनौपचारिक ढङ्गले सङ्गठित भए । महिलालाई काममा बढी पेल्न पाइँदैन भन्दै प्रशासनविरुद्ध बोल्न थाले ।
उद्योग परिसरमा विभेद झेल्न बाध्य भएपछि त्यसविरुद्ध बोल्न थालेका थुप्रै महिला श्रमिकहरू २०४६ सालमा भएको पञ्चायतविरुद्धको आन्दोलनमा अग्रमोर्चामा रहेर हेटौँडाको सडकमा आए । तीमध्ये कतिले त भूमिगत भएर राजनीतिक पार्टीमा पनि काम गरेका थिए ।
‘मागेर पाइँदैन, खोजेर आफैँ आउँदैन,
छातीमा तारो नथापे त्यो दिन आउँदैन’
आफूहरूले यस्तै गीत गाएर देशमा परिवर्तनका लागि लडेको कुरा सीता बिडारी भावुक हुँदै सम्झिनु हुन्छ । उहाँले कपडा उद्योगको श्रमिक हुँदै कम्युनिष्ट राजनीतिमा प्रवेश गर्नुभएको थियो । २०४६ सालको आन्दोलन सफल भएपछि २०४८ सालमा उहाँले कम्युनिष्ट पार्टीको ‘संगठित सदस्यता’ लिनुभयो । उहाँको अनुभवमा त्यो बेला कम्युनिष्ट पार्टीको ‘संगठित सदस्यता’ पाउनु ठुलो कुरा हुन्थ्यो ।
अहिले पनि कम्युनिष्ट पार्टीमै आबद्ध सीता स्वास्थ्य समस्या र उमेरलगायतका कारणले सक्रिय राजनीतिबाट केही टाढा हुनुहुन्छ । टाढा रहेर पनि उहाँले राजनीतिलाई गाढा तरिकाले हेर्न र बुझ्न सक्नुहुन्छ । यसैले उहाँसँग ‘सन्धान’ ले राजनीतिक परिवर्तनको आन्दोलनमा भएको उहाँको सहभागिता, त्यतिबेला र अहिलेको राजनीतिक संस्कार, कम्युनिष्ट पार्टी, पार्टीको सिद्धान्त, नेता र कार्यकर्ताहरूमा त्यो बेला र अहिले देखिएका भिन्नतालगायतका विषयमा कुराकानी गरेको छ । प्रस्तुत छ, केही समयअघि हेटौँडास्थित उहाँकै घरमा पुगेर सन्धानका तर्फबाट लक्ष्मी बस्नेत र गार्डिका बज्राचार्यले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :
भिडियो हेर्नुहोस्
नेपाली राजनीतिमा महिलाका योगदानका थप कथाहरू
- तराई–मधेशमा महिलाको सहभागिता र योगदान महत्त्वपूर्ण थियो –धर्मेन्द्र झा
- ‘म सूचना आदानप्रदानको जिम्मेवारीमा थिएँ’ –डा. बिन्दा पाण्डे
- ‘म पक्राउ पर्दा छ वर्षको छोरालाई बाटोमा अलपत्र पारिदिए ’ –उमा रेग्मी
- ‘मेरो टाउकोको मूल्य दश हजार तोकिएको थियो’ – विष्णुमाया ओझा
- २०४६ सालमा ‘गाउँको राणा’ देखि सरकारविरुद्ध लड्यौँ
- सन्धान संवाद : खुलामञ्चबाट ३२ वर्षअघिको सम्झना
- ‘म स्वतःस्फूर्त २०४६ सालको आन्दोलनमा सहभागी भएको थिएँ’ –बुद्धलक्ष्मी महर्जन
- ‘प्रहरीबाट बच्न लुकेर बसेको कोठामै प्रहरीले कुटपिट गरे’ –लक्ष्मी कार्की
- ‘२०४६ को जनआन्दोलनमा महिलाहरू मियो नै थिए’ -डा. मीना पौडेल
- ‘मलाई किन नहटाएको भनेर क्याम्पसमा दरबारबाट पत्र आएछ’ –हिसिला यमी
- ‘पञ्चायत सरकारले २०३५ सालमा मेरो टाउकोको मोल तीनलाख तोकेको थियो रे’ –सुशीला श्रेष्ठ
- चैत ३ को आन्दोलन २०४६ को जनआन्दोलनका लागि उर्जा बन्यो -हरिगोविन्द लुईँटेल
- मलाई पनि गोली लाग्यो भन्ने हल्ला चलेछ –सुम्निमा तुलाधर
- ‘चैत ३ मा धर्ना बस्ने सबै सहभागीका लागि कालोपट्टी बनाएँ’ –निशा शर्मा, रङ्गकर्मी
- जनआन्दोलन २०४६ सालको आन्दोलनको समर्थनमा अमेरिकामै आन्दोलन गर्यौँ –डा. मञ्जुला गिरी
- ‘भर्खरै बिहे भएका हामी दम्पती नै आन्दोलनमा लाग्यौँ’ –प्रा.डा. सुधा त्रिपाठी
- ‘हिरासतमा प्रहरीले दुर्व्यवहार गरेको थियो’ – डा. बेञ्जू शर्मा
- जनआन्दोलनमा मजदुर मोर्चाबाट क्रियाशील थिएँ –धनकुमारी सुनार
- परिवर्तनकामी ‘विकासे’ हरूको समूहले लालटिन जुलुस निकाल्यौँ –शान्ता लक्ष्मी श्रेष्ठ
- ‘२०४६ सालमा महिलाहरु उर्लेर आएका थिए’ –कल्याणी शाह
- ‘रुपन्देहीमा महिलाहरुको सहभागिता र योगदान धेरै थियो’ –शान्ता बस्याल
- ‘मोतीदेवी जुझारु, इमान्दार र क्रान्तिकारी भावनाको हुनुहुन्थ्यो’ –अष्टलक्ष्मी शाक्य
सन्धान प्रकाशन मिति : २०७९ कात्तिक १४ गते, साेमवार
