सन्दर्भ : संसदीय निर्वाचन २०७९
सर्लाही क्षेत्र नम्बर २ मा पर्ने अगर्वा चोकैमा कात्तिक १७ गते बिहीबार दिउँसो साढे दुई बजेदेखि साढे तीन बजेसम्म तीन वटा गाडीबाट मानिसहरू पालै–पालो ओर्लिए । अन्तिममा ओर्लनुभयो ‘राधा मौसी’ ।
४० जना जति मानिस चुनावी चिह्नसहितको झन्डा र पर्चा बोकेर उहाँलाई कुरिरहेका देखिए । आउनेबित्तिकै चोकका पसलेसँग प्रदेश सभा निर्वाचनका लागि नेपाल जनता पार्टीलाई मत दिन आग्रह गर्दै राधा भित्री गाउँतिर पस्नुभयो । उहाँको चुनावी प्रचार र घरदैलोमा सहभागी सबैजसो महिला थिए । लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायका केही व्यक्तिहरू पनि थिए । तराई–मधेसको सन्दर्भमा यो निकै दुर्लभ दृश्य थियो । राधाभन्दा केही बेरअघि मात्र सोही क्षेत्रमा घरदैलोमा आउनुभएका राजेन्द्र महतोको टोलीमा पुरुष मात्रै थिए ।
राधा मौसी अहिले नेपाल जनता पार्टीबाट मधेश प्रदेशको प्रदेश सभा सदस्यका लागि सर्लाही क्षेत्र नम्बर २ (ख) बाट निर्वाचनमा उठिरहनुभएको छ । लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायभित्र पारलैङ्गिक महिला भनेर लैङ्गिक पहिचान गराउने उहाँको वास्तविक नाम महेन्द्र साह तेली हो । उहाँ यस क्षेत्रमा राधा मौसीका नामले परिचित हुनुहुन्छ । महिला र लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायका व्यक्तिहरूको अधिकारका लागि पनि काम गर्ने उहाँ समाजसेवीका रूपमा पनि चिनिनु हुन्छ ।
प्रदेश सभा सदस्यका उम्मेदवार राधा मौसी यतिबेला घरदैलो अभियानमा व्यस्त हुनुहुन्छ । उहाँका चुनावी अभियान र एजेन्डा तथा लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायको भएकै कारण भोग्नुपरेका अनुभव फरक छन् । यसै सन्दर्भमा प्रस्तुत छ, राधा मौसीसँग ‘सन्धान’ ले गरेकाे कुराकानी :
तपाईं आफूलाई के भनेर परिचय गराउन चाहनु हुन्छ ?
मेरोे नाम ‘महिन्द्र’ साह तेली हो । घर रौतहट जिल्ला वडा नम्बर ९ करौनियानया । म ६० वर्ष पुगेँ । ४० वर्षदेखि सर्लाहीमा बस्दै आएको छु । यहाँ बस्न थालेदेखि नै नगरका मान्छेको सेवा गर्दै आएको हुँ ।
तपाईं अहिले ६० वर्षको हुनुभएछ । आफ्नो बाल्यकालको स्मरण गर्दिनुस् न !
मेरो बाल्यकाल दुःखमा बित्यो । म १३/१४ वर्षको हुँदा घरबाट निस्किएको हुँ । मलाई घरकाले सधैँ हेला गरे । त्यो भएर मलाई जन्म दिने आमाबुबा र परिवारसँग मेरो कुनै लेनादेना छैन । मेरो आफ्नै जिन्दगी छ । अब म त्यो घरमा पनि जान्नँ । म घरबाट गन्जी र कट्टु मात्र लाएर निस्केको थिएँ । अरू त मलाई घरको बारेमा धेरै कुरा याद छैन । काम गर्नका लागि मैले केही जानेको पनि थिइनँ । मैले भारतमा पुगेर ‘किन्नर’ हरूसँग भेटेँ र नाचगान गर्न थालेँ । कुनै न कुनै पेसा त मैले अपनाउनु नै पर्ने बाध्यता थियो ।
पढ्नुभएको छ कि छैन ?
मैले ६ कक्षासम्म पढेँ । स्कुलमा साथीहरू र शिक्षकको व्यवहारसमेत राम्रो हुँदैनथ्यो । त्यसैले पढाइ छोड्नुपर्ने अवस्था आयो र मेरो जीवन नाचगानमै बित्यो ।
तपाईंले आफ्नो फरक लैङ्गिक पहिचानबारे कहिले थाहा पाउनुभयो ? कसरी थाहा पाउनुभयो ?
फरक मलाई के लाग्यो भने मलाई मेकअप गरूँगरूँ हुन्थ्यो । सारी लाउँ भन्ने लाग्थ्यो । केटीको लुगा लगाउन मन लाग्थ्यो । अनि फेरि केटीका अङ्ग जुन हुन्छन्, त्यो हुँदैनथ्यो ।
तपाईं आफूलाई लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायको व्यक्ति भनेर पनि चिनाउनु हुन्छ । यो समुदायको भएकै कारण घरपरिवारबाहेक अन्यत्र भोगेका नमिठा अनुभव छन् ?
म जहाँ जन्मिएँ, त्यहाँ नराम्रो दृष्टिले हेरे । जुन पेटबाट जन्मिएँ, जन्माउनेले नै चिनेन । परिवारले हेरेन । भारतमा चाहिँ मलाई त्यस्तो भएन । मलंगवामा पनि मलाई सबैले इज्जतले हेरे ।
राधा नाम कसरी पाउनुभयो ?
म भारतको हिमाचल प्रदेश पुगेको थिएँ । चिन्तपूर्णी माताको मन्दिरमा ‘किन्नर’ ले दिएको नाम हो यो । म राधा मौसीकै नामले चिनिन चाहन्छु । पछि रौतहटमा बस्न थालेपछि मैले रौतहटबाटै नागरिकता बनाएँ । मेरो नागरिकताको लिङ्गमा छोरा (पुरुष) नै छ । त्यतिबेला अहिले जस्तो अन्य भनेर नागरिकता दिइँदैनथ्यो ।
तपाईं नामसँगै ‘मौसी’ भनेर चिनिनु हुन्छ । मौसी भनेको के हो ?
मैथिली, भोजपुरी, बज्जिका, अवधि वा हिन्दी भाषामा मौसी भनेको सानिमा भन्ने बुझिन्छ ।
तपाईंले समाजसेवा गर्दै आउनुभएको थियो, राजनीतिमा किन लाग्न थाल्नुभयो ?
यहाँको दुर्दशाले गर्दा मलाई राजनीतिमा आउन मन लागेको हो । यहाँका सडक, स्वास्थ्य, नाला आदिको समस्या देखेर मलाई लाग्यो, म राजनीतिमा जाउँ र विकासका कामहरू गरुँ ।
अहिलेसम्म मलंगवामा लामखुट्टेको औषधि पनि छर्किएको छैन । त्यसैले यहाँका जनताको दुःख देखेर मैले उम्मेदवारी दिने निर्णय गरेको हुँ । मलाई सरकारी धनको कुनै लोभ छैन । काम र नाम चाहिएको हो । त्यसका लागि मत चाहिएको छ ।
भोट माग्न के कस्ता माध्यमबाट चुनावी अभियान गरिरहनुभएको छ ?
म अहिले घरदैलो अभियान गर्दैछु । त्यसबाहेक पर्चा पम्प्लेट छापिएका छन् । र्याली सभा गरेको छैनँ ।
तपाईंसँग घरदैलो कार्यक्रममा धेरै महिलाहरू हिँडिरहेको देखियो नि ?
हो, मैले उहाँहरूका बच्चाहरूलाई आशीर्वाद दिएको छु । त्यो आशिष्को गुण तिर्न पनि महिलाहरूले मलाई साथ दिइरहनुभएको छ । महिलाहरूसँगै मेरो कुरा मिल्छ । मैले उहाँहरूसँग धेरै समय बिताएको छु । त्यसैले म चुनावमा उठेपछि उहाँहरू खुसी भएर मसँगै हिँडिरहनुभएको छ । साथ पाइरहेको छु ।
आमजनता र तपाईंको समुदायका लागि तपाईंका एजेन्डाहरू के के छन् ?
मेरो मुख्य एजेन्डा सडक, नाला, समुदायका नागरिकको स्वास्थ्य नै हो । त्यसका साथै हाम्रो समुदायको हकका लागि पनि काम गर्नु छ । हामीलाई हेला हुनु भएन । सडकमा ‘मौगमेहरा’ भन्छन् । हामी पनि त तपाईंहरू जस्तै आमाकै पेटबाट जन्मेका मानिस हौँ । त्यसैले पनि सबै नागरिकलाई समान रूपमा सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने अवस्था बनाउनु छ ।
घरदैलोमा गएर मत माग्न कत्तिको सजिलो हुने रहेछ ?
गाह्रो छ तर म घरघरै घुमेर हात जोड्छु । म काम गर्छु, मलाई जिताएर अवसर दिनुस् भन्छु । म जजमानी पनि गर्छु । जजमानीका लागि मानिसहरूले घरमा शुभ कार्य हुँदा बोलाउँछन्, आशीर्वाद लिन्छन् र केही दान गरेर पठाउँछन् । मेरा जजमानहरू धेरै छन् र उनीहरूले भोट पनि दिन्छन् । उनीहरूले मात्रै पत्याए भने पनि जित्न धेरै सजिलो हुन्छ । मलाई म लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायको भएकै कारणले भने गाह्रो छैन । महिला वा पुरुष जो भए पनि मान्छे हो, सबैको बराबर हकअधिकार छ र हुनुपर्छ । त्यसैले मैले घरदैलो कार्यक्रम गर्दा धेरैले मत दिने बताउनुभएको छ ।
तपाईंले यसअघि पनि निर्वाचन लडिसक्नुभयो । त्यो बेलाको अनुभव कस्तो थियो ?
म यसअघि २०७४ सालको स्थानीय चुनावमा मेयरमा उठेँ । त्यही वर्ष भएको प्रदेश सभाको निर्वाचनमा पनि उठेँ । मेयरमा त केही भोटले हारेँ । प्रदेश सभा निर्वाचनका बेला मेरो २५ लाख भारु पर्ने गाडी जलाइदिए । प्रहरीमा निवेदन दिएँ तर केही सुनुवाइ भएन । रातिको डेढ बजेतिर मेरो गाडी जलाइएको थियो । म सबैलाई आवश्यक परेको सहयोग गर्छु, सबैलाई आशीर्वाद दिन्छु । तर, खै कसले मेरो गाडीमा आगो लगायो ? अझै थाहा पाउन सकेको छैनँ ।
त्यस्तै अर्को अप्ठ्यारो मतदाता नामावलीमा पर्यो । मेरो नाम यहाँ मलंगवाको मतदाता नामावलीमा पहिलेदेखि थियो । २०७९ को चुनावमा मेयरमा उठ्नुअघि मेरो मतदाता नामावली सर्लाहीकै हरिपूर्वा–९ मा पठाइदिएछन् । नेताहरूको कर्तुतले मेरो नाम त्यहाँ पठाइएको रहेछ । मेरो लोकप्रियतादेखि उनीहरू डराएका थिए । नत्र यहाँ भएको नाम कसरी त्यहाँ पुग्छ ? मैले निर्वाचन कार्यालय र सिडिओलाई पनि भनेँ । तर, उम्मेदवारी दिन ढिला भइसकेको थियो । म उठ्न नपाएर छट्पटाएर बसेँँ ।
चुनावको आर्थिक व्यवस्थापन कसरी गर्नुभएको छ ?
म यसअघि स्वतन्त्र उठेको थिएँ । अहिले पार्टीबाट टिकट पाएको हुँ । जसले पैसा टन्न कमाएका छन् उनीहरूले बोरा खोलेर मासुभातको भोज गर्दैछन् । मैले त्यस्तो केही गरेको छैनँ । मैले अहिलेसम्म सामाजिक काम गरेर कमाएको भनेको सबैको आशीर्वाद हो । त्यो भएर आर्थिक खर्च मैले गरेको छैनँ । जसले चुनावमा पैसा खर्च गर्छ, त्यो व्यक्तिले पदमा पुगेपछि चुनावी खर्च उठाउँछ । म त्यस्तो गर्दिनँ ।
समाजसेवीको अनुभवमा भन्नुपर्दा राजनीति भनेको के हो रहेछ ?
मेरो बुझाइमा राजनीति सबैभन्दा खराब हो । तर, मान्छेको बाध्यता र हामीलाई गर्ने अवहेलना देखेर म उम्मेदवार बनेँ ।
पार्टीबाट टिकट पाउन सङ्घर्ष गर्नुपर्यो कि परेन ?
मैले केही सङ्घर्ष गर्नुपरेन । पार्टीले मेरो लोकप्रियता हेरेर टिकट दिएको हो भन्ने लाग्छ ।
लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायको व्यक्ति भनेर चिनिएकै कारणले चाहिँ चुनावी अभियानमा केही फरक अनुभव छ ?
मलाई चुनावी अभियानमा अहिलेसम्म कसैले फरक व्यवहार गरेको छैन । म हिँड्दा कहिल्यै कसैले जिस्क्याएका छैैनन् । मलाई जन्माउने घर र ठाउँका बाहेक अरू सबैले मलाई इज्जत दिएका छन् । किनकि मैले कसैलाई कहिल्यै रुवाएको छैनँ । सधैँ आशीर्वाद दिएँ । मलाई विश्वास छ, मलाई मेरा जजमानले जिताउने छन् ।
राजनीतिमा त प्रतिस्पर्धी हुन्छन् । चुनावी प्रतिस्पर्धीहरूसँग तपाईंको कस्तो सम्बन्ध छ ?
यो क्षेत्रबाट प्रदेश सभामा १८ उम्मेदवार छन् । घरदैलो कार्यक्रमतिर भेट हुँदा मलाई देखे भने मुख फेरेर नबोली जान्छन् । म पनि सोच्छु, उनीहरूले बोलाएनन् भने म किन बोलाउँ ? मलाई नचिनेका होइनन् । यहाँका बच्चा बच्चाले समेत मलाई चिन्छन् । जो मेरा प्रतिस्पर्धी हुन्, उनीहरू पनि मेरा जजमान नै हुन् । उनीहरूको घरको नुन मैले कुनै न कुनै समयमा खाएको छु । र, उनीहरूलाई आशीर्वाद दिएको छु । जुन दिन मैले जित्छु, मलाई देख्दा मुन्टो बटार्नेहरूले जवाफ पाउने छन् ।
राजनीतिमा आउन चाहने अथवा आएका लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायका व्यक्तिहरूलाई के भन्न चाहनु हुन्छ ?
सबै जना बाहिर आउनुपर्छ, आफ्नो हकका लागि बोल्नुपर्छ । हामी धर्तीमा केही लिएर आएका छैनौँ र केही लिएर जाने पनि होइन । त्यसैले हामीले सबै मिलेर केही गर्नुपर्छ । जसरी म उठेँ, अरूहरू पनि उठून् । उम्मेदवारी दिने हक मलाई पनि छ भनेर सोचेर अगाडि बढून् । आगामी चुनावहरूमा अझ धेरै उम्मेदवार बनून् र जितून् ।
राधा मैसीकाे अन्तर्वार्ता हेर्नुहाेस्
याे पाेडकाष्ट पनि सुन्नुहाेस्
लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक समुदायको अधिकार नै मुख्य मुद्दा – शिल्पा चौधरी
एसिड आक्रमणका पीडितहरूको अधिकार मेरो एजेन्डा– विन्दवासिनी कंसाकार
सन्धान, प्रकाशन मिति २०७९ कात्तिक २९ गते मंगलवार
